VEFATININ 109. YILINDA BİR HACE-İ EVVEL AHMET MİDHAT EFENDİ - VEYSEL ALTUNBAY

Ahmet Midhat Efendi hayatını kitaplara, okumaya, yazmaya ve araştırmaya vermiş tarihimizin en önemli muharrirlerindendir.  Ahmet Midhat Efendi, felsefe, ziraat, coğrafya, iktisat, tarih ve tiyatro alanlarında birçok esere ve çalışmaya imza atmıştır.  Yaklaşık 200’e yakın çalışmaları bulunmaktadır.

Ahmet Midhat Efendi’nin kitap çalışmaları şahsımın da büyük ilgisini çekmiş ve bütün kitaplarını okuma kararı almama neden olmuştur. Bugüne kadar yirmiden fazla kitabını okuyarak takriz çalışmalarını yayınladım. Okuduğum her bir eseri bir dünya her bir eseri başlı başına bir şaheser olarak gördüğüm mükemmel eserlerdir.

Ahmet Midhat Efendi’nin kitap yolculuğu

Ahmet Midhat Efendi henüz 6 yaşlarında iken babası vefat etmiş ve Mısır Çarşısında bir aktarcının yanında çalışmaya başlamıştır. Ailesinin maddi zorlukları artmaya başlayınca abisinin memuriyetinden dolayı önce Vidin’e daha sonra Sırbistan’ın Niş kasabasına yerleşmişlerdir.

Ahmet Midhat Efendi eğitimini tamamladıktan sonra Bulgaristan’ın Rusçuk vilayetinde göreve başlamıştır. Burada çıkarılan Tuna Gazetesinin yazı işlerinde yardımcı olarak çalışmış daha sonra başyazarlığa kadar yükselmiştir.

Bağdat’a görevli olarak gittiği dönemde Mithat Paşa tarafından kurulan matbaanın başına geçmiş ve Zevra isimli gazetenin sorumlusu olmuştur.

İstanbul’a döndüğünde kendi evinin altında küçük bir matbaa kurarak kaleme aldığı yazıları kitaplaştırmış ve basımını kendisi yapmıştır. Doğrusu, kendisi yazımını, karısı basımını ve çocukları da dağıtımını yapmıştır.

İlk eseri olan Letaif-i Rivayat (Hikâyeler)  ile dönemin sevilen yazarları arasına girmeyi başarmıştır. Birçok neşredilmeyen eseri kendi çıkardığı gazetede “arkası yarın”  tarzında yayınlamaya başlamıştır.

Komik Bir Hikâye

Ahmet Midhat Efendi’nin okur kitlesi artmaya ve merakla ertesi günün gazetesi takip edilmeye başlanmıştı. Ahmet Midhat Efendi eserlerini okuyanların aşina olduğu hususlardan biri de yazarın konu içerisinde bir meseleye girmesi ve onu sayfalarca yazmasıdır. Yine gazetede yazdığı bir hikâyede konu döner dolaşır sandalyeye gelir. Ahmet Midhat Efendi başlar sandalye ile ilgili bilgileri aktarmaya… Halk hikâyenin en heyecanlı yerinde araya giren sandalye meselesine artık dayanamaz ve Ahmet Midhat Efendi’nin matbaasını basmaya gelirler. Ve derler ki “Şu sandalyeyi bırak efendi! Konuya gel konuya “

 

Ahmet Mithat Efendi Önemli İlkleri (Bu bölüm www.turkedebiyati.org sitesinden alınmıştır)

·         Esaret adlı eserinde kölelik konusu ilk defa ele alınmıştır.

·  Tanzimat kuşağı içerisinde "materyalizm" konusunu detaylıca ele alan ilk yazardır. Dağarcık adlı dergide çıkan yazılarında bu konuyu da işlemiştir.

·         Esrar-ı Cinayat adlı eseri Türk edebiyatındaki ilk polisiye roman örneğidir.

·   Hasan Mellah, Hüseyin Fellah adlı eserleri Tanzimat dönemindeki ilk macera romanlarıdır.

Ahmet Mithat Tarafından Çıkarılan Gazeteler

·         Tercüman-ı Hakikat: En önemli gazetesidir. Hüseyin Rahmi, Ahmet Rasim, Muallim Naci gazetenin yazarları arasındadır.

·         Bedir: 13 sayı yayımlanmıştır sadece.

·         Devir: Bu gazetede daha ilk sayısında kapatılmıştır.

Ahmet Mithat Tarafından Çıkarılan Dergiler

·   Dağarcık: Bu dergide çıkan yazısından dolayı sürgüne gönderilmiştir. Felsefi içerikli yazıları bu dergide yayımlanmıştır.

·         Kırkambar: Sürgün sırasında bir başka adla çıkarılmış bir dergidir.

Ahmet Mithat Efendi'nin Eserleri

Romanları

·         Hasan Mellâhyâhud Sır İçinde Esrar (1874)

·         Dünyaya İkinci Geliş yâhud İstanbul'da Neler Olmuş (1874)

·         Hüseyin Fellah (1875)

·         Felatun Bey ile Rakım Efendi (1875)

·         Karı-Koca Masalı (1875)

·         Paris'de Bir Türk (1876)

·         Çengi (1877)(oyun)

·         Süleyman Musûlî (1877)

·         Yeryüzünde Bir Melek (1879)

·         Henüz On Yedi Yaşında (1881)

·         Karnaval (1881)

·         Amiral Bing (1881)

·         Vah! (1882)

·         Acâib-i Âlem (1882)

·         Dürdâne Hanım (1882)

·         Esrâr-ı Cinâyât (1884)

·         Cellâd (1884)

·         Volter Yirmi Yaşında (1884)

·         Hayret (1885)

·         Cinli Han (1885)

·         Çingene (1886)

·         Demir Bey yâhudİnkişâf-ı Esrâr (1887)

·         Fennî Bir Roman Yâhud Amerika Doktorları (1888)

·         Haydut Montari (1888)

·         Arnavutlar-Solyotlar (1888)

·         Gürcü Kızı yâhud İntikam (1888)

·         Nedâmet mi? Heyhât (1889)

·         Rikaldayâhut Amerika'da Vahşet Âlemi (1889)

·         AleksandrStradella (1889)

·         Şeytankaya Tılsımı (1889)

·         Müşâhedât (1890)

·         Ahmed Metin ve Şîrzât (1891)

·         Bir Acîbe-i Saydiyye (1894)

·         Taaffüf (1895)

·         Gönüllü (1896)

·         Eski Mektûblar (1897)

·         Mesâil-i Muğlaka (1898)

·         Altın Âşıkları (1899)

·         Hikmet-i Peder (1900)

·         Jön Türkler (1910)

Öyküleri

·         Kıssadan Hisse (1870)

·         Letâif-i rivayet

·         Suni'fiZann(1870)

·         Gençlik (1870)

·         Esâret (1870)

·         Teehhül (1870)

·         Felsefe-i Zenân (1870)

·         Gönül (1870)

·         Mihnetkeşân (1870)

·         Firkat (1870)

·         Yeniçeriler (1871)

·         Ölüm Allâhın Emri (1873)

·         Bir Gerçek Hikâye (1876)

·         Bir Fitnekâr (1876)

·         Nasîb (1877)

·         Çifte İntikam (1887)

·         Para (1887)

·         Kısmetinde Olanın Kaşığında Çıkar (1887)

·         Diplomalı Kız (1890)

·         DolabdanTemâşâ (1890)

·         İki Hud'akâr (1893)

·         Emânetçi Sıdkı (1893)

·         Cankurtaranlar (1893)

·         Ana-Kız (1893)

Oyunları (Tiyatro - Piyes)

·         Eyvah (oyun, 1871)

·         Açık Baş (oyun, 1874)

·         Ahz-ı Sar yahut Avrupa'nın Eski Medeniyeti (1874)

·         Zuhur-ı Osmaniyan (1877)

·         Çengi (1877)

·         Çerkeş Özdenler (1884)

·         Fürs-i Kadim'de Bir Facia yahut Siyavuş (oyun, 1884)

Dil Kitapları

·         Durub-ı Emsal-i Osmaniye Hekimiyatının Ahvalini Tasvif (1871)

Tarih

·         Kainat (15 kitap, 1871-1881)

·         Üss-i İnkilab (2 cilt, tarih 1877-1878)

·         Tarih-i Umumi (2 cilt, 1878-1879)

·         Mufassal Tarih-i Kurun-ı Cedide (3 cilt, 1886-1888)

·         Tedris-i Tarih-i Edyan (1913)

·         Tedris-i Tarih-i Umumi (1913)

Makale - Mektup

·         Menfâ (1877)

·         Zübdet-ülHakayık (anı-belge, 1878)

·         Ekonomi-Politik (1879)

·         Müntehabat-ı Tercüman-ı Hakikat (3 cilt, 1883)

·         Arnavudlar ve Solyotlar (1888)

·         Müntehebat-ı AhmedMithad (3 cilt, 1889)

·         Halla-ü Ukad (mektuplar, 1890)

Ruhbilim

·         Nevm ve Hâlât-ı Nevm (1881)

·         İlhamat ve Tagligat (1885)

 

Son olarak bizlere Ahmet Midhat Efendi’nin eserlerini hazırlayan ve günümüz Türkçesine çeviren Türk Dil Kurumu başta olmak üzere, hemen hemen Ahmet Midhat Efendi eserlerinin büyük çoğunluğuna emek veren değerli M. Fatih Andı ‘ya Kazım Yetiş’e, Ali Şükrü Çoruk’a Nuri Sağlam’a ve diğer emeği geçen güzel insanlara binlerce teşekkür ediyorum.

(Sadeleştirilmiştir)