İSTİBŞAR - AHMET MİDHAT EFENDİ

 

Bu yazımızda Ahmet Midhat Efendi’nin “İSTİBŞAR” (Ön görülü, basiretli olma. Doğru karar verebilme anlamlarındadır) isimli eserini inceleyeceğiz. Eserin temel konusu bilinen ilk Amerikalı beyaz Müslüman olan Alexander Russell Webb’in Müslüman olduktan sonra yaşadığı süreci ele almıştır. Bizim de yazımız bu minval üzere devam edecektir.

Alexander RussellWebb Hristiyan olarak yaşadığı çocukluk döneminde her Hristiyan gibi kiliseye ve incile olan bağlılıkla büyümüştür. İlerleyen yaşında Amerika’nın entelektüel gruplarına girdi. Burada düşünce farklılıkları olan kişilerle tanıştı. Hemen hemen her din ve felsefi görüşten olan insanlarla kurduğu diyalog neticesinde dinler üzerine araştırmalar yapmaya başlamıştı.

Doğu dinleri üzerine duyduğu ilgi neticesinde Filipinler’e Başkonsolos olarak görev yapmak üzere gitti. Burada yaptığı araştırmalar sonrasında İslama geçmeye karar verdi. Kendisi ile beraber karısı ve üç çocuğu da Müslüman oldular. Webb, Muhammed adını alarak daha sonra ülkesine döndü.

Elbette o dönem sonradan Müslüman olmak genellikle Afrika kökenli yahut Arap coğrafyasına yakın bölgelerde olağan olsa da bir Amerikalının Müslüman olması başta Osmanlıda olmak üzere büyük ilgi çekmişti. Muhammed Webb ülkesine döndüğünde İslamı anlatan konferanslar vermeye başladı. Bu konferansları en sıkı takip eden Sun Gazetesi hem sorularıyla hem de kamuoyuna duyurduğu Webb’i sürekli gazetede yayınlıyordu. Sadece bu haberin paylaşıldığı bölümü ise Ahmet Midhat Efendi’ye bir tanıdığı sürekli göndererek onun da haberinin olmasını sağlamıştır.

Ahmet Midhat Efendi de Muhammed Webb’e sorulan fakat –ister istemez- yetersiz kalan cevaplara kendi gazetesinde olabildiğince teferruatlı cevaplar vererek halkı da bilgilendiriyordu.

Nitekim Amerika’da zamanla dışlanmaya başlayan Muhammed Webb Osmanlı yönetiminden de destek istemiş fakat maddi olmasa da manevi şekilde büyük destek almıştır. Zaten Osmanlı yönetimi (Abdulhamit han tarafından)  İslama hizmet etmeye adanan Muhammed Webb’i sürekli takip edip el altından destek sağlıyormuş. 

İSTİBŞAR Kudret Savaş tarafından hazırlanmıştır. Orijinal dile dokunulmamış fakat her bir anlam ifade eden kelimeler dipnot olarak Türkçeleştirilmiştir. Dipnotlar olmasa ne kitabı okuyabilirdik ne de anlayabilirdik. Zira 95 sayfalık bir eser olsa da okumak hiç de kolay olmadı.  Buna rağmen birçok bilgi edindik. Örneğin; Amerikalılar Webb’in İslam çağrısı yapacağını öğrendiklerinde onun beyaz bir entari ile gezeceğini sanıyorlardı. Yemeği kaşık kullanmadan yiyeceğini, yerde bağdaş kurup oturacağını düşünüyorlardı. Oysa Webb İslam’da gayet medeni bir şekilde yaşanabileceğini göstermiştir. Kitap içerisinde en çok değinilen diğer husus da erkeklerin dörde kadar evlenme meselesine uzun uzun değinilmiştir.

En dikkat çeken nokta ise Ahmet Midhat Efendi’nin dönemin padişahı olan Abdulhamit han’a karşı daha önce hiç duymadığım (okumadığım) şekilde övgü ile anması olmuştur.

ARKA KAPAK

Türk edebiyatının en verimli yazarlarından olan Ahmet Mithat'ın günümüz alfabesine çevrilmeyen bu eserinde yazar, Amerikalı ilk beyaz Müslüman olan Alexander Russell Webb'in Müslüman olmasını ve İslam'ın Amerika'da yayılması için yaptığı çalışmaları anlatır. Daha önce Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlanan konuyla ilgili köşe yazılarının bir araya getirilmesiyle oluşan eserde Ahmet Mithat, Sun gazetesinde yayımlanan haberlerden  hareketle bu çabayı Osmanlı okuruna aktarır. Webb'in Amerikan kamuoyuna İslam'ı anlatmak için düzenlediği konferansların içeriğini ve bu konferanslarda yöneltilen soruları Osmanlı okuyucusuyla paylaşan Ahmet Mithat; bunu, aynı zamanda İslam'a yönelik ithamlara cevap vermek için bir fırsat olarak da değerlendirir. Ahmet Mithat'ın -edebi bir eser olmadığı için on yıllarca karanlıkta kalan bu eseri onun zihninin ve ilgi alanlarının tüm dünyayı ihata eden bir genişlikte olduğunu göstermesi bakımından da ayrı bir değere sahiptir.