YILLARDIR BEKLEDİĞİM ESER ÇIKTI... SON NEFESE KADAR: BÜYÜK AŞKIN MEKTUPLARI

 

   (Yenişafak/ ERDEM DÖNMEZ)

 

Hâce-i evvel’den mektup var

Fitnat hanım ile Ahmet Mithat Efendi’nin arasındaki aşk mektupları ilk kez Akşam gazetesinde tefrika edilir. 1948 yılında ise Hakkı Tarık Us tarafından bir kez daha neşredilir ve aynı tarihte ilk kez kitaplaştırılır. Bu mektuplar derlenerek bir kez daha Son Nefese Kadar adıyla günümüz okurlarıyla buluştu.Ahmed Midhat Efendi Meşrutiyet’in ilanının üçüncü ayında yaş haddinden dolayı Karantina Nezareti’nden emekli olduktan sonra evrakını kütüphanesine naklettirir. Oğlu Galib Midhat bu evrakı tasnifle meşgulken bir mektup dosyasının ne yapılacağını sorduğunda babasından “Sosyal yaşantımız bugün Avrupa’dakinin aynı olsaydı, bu mektupların neşredilmesinde bir mahzur görmezdim. Bununla birlikte, bunların, Osmanlı edebiyat tarihine mâl olmasını da isterim. Sen meraklısın; al, bunları sakla! Elbette yayımlanmasının mümkün olacağı bir zaman gelecektir” cevabını alır. Söz konusu mektuplar, Midhat Efendi’nin Şaire Fıtnat Hanım’la yaşadıkları aşkın belgesi niteliğindedir. Midhat Efendi 1876 Haziran’ın ortalarında V. Murat’ın tahta geçmesinin akabinde çıkan afla Rodos sürgününden İstanbul’a döner ve Kabataş’a taşınır. Burada bahçe komşusu Şair Fıtnat Hanım’dır. Oğlu Kâmil Yazgıç’ın da ifade ettiği gibi çapkın bir adam olan Midhat Efendi ile Fıtnat Hanım arasında kesin olmayan bir tarihte aşk başlar. Bu aşk, 30 Mart-20 Mayıs 1878 tarihleri arasında karşılıklı yazılan, 14’ü Midhat Efendi’ye, 12’si Fıtnat Hanım’a ait olan mektuplarla belgelenir. Kaynaklara göre her iki muharrir de bu sırada evlidir; Midhat Efendi 32, Fıtnat Hanım 34 yaşındadır. Mektuplarda belirtilmese de Süleyman Nazif’in İbnülemin Mahmut Kemal’e aktardığına göre aynı zamanda teyze çocukları olan Midhat Efendi ve Fıtnat Hanım’ın yasak ilişkisi, Kemalpaşazade Said Bey’in, Nazım Hikmet’in babası Nazım Paşa’nın iki şarkısına Vakit gazetesinde tehzil yazmasıyla aşikâr olur: “Anılsın sürdüğüm zevk ü safâ ülfetle, işretle;/Zarar yok kalsam artık matbaamda hüzn ü mihnetle/Seni zikreylesinler her bilenler nâm-ı Midhat’la/Beni de yâdedenler yâdeder iffetle, Fıtnat’la!..” Bu tehzil sonrasında Nazım Paşa’yla kavga eden ve onunla davalık olan Midhat Efendi, benzer bir yasak aşk hikâyesini 1879’da Yeryüzünde Bir Melek adlı romanında kurgulayacak; kendisine yaşça denk olmayan İskender Bey’le mutsuz bir evlilik sürdüren Raziye’yi Paris’te tıp tahsili yapan eski sevgilisi Şefik’le buluşturacak, toplumsal ahlaka mugayir olan bu durum karşısında Raziye’ye bedel ödeterek sevgililerin kavuşmasını sağlayacaktır.

DÖRDÜNCÜ NEŞİR

Galib Midhat, babasının yayımlanmasını vasiyet ettiği bu mektupları ilk olarak Akşam gazetesinin 1 Temmuz-3 Ağustos 1928 tarihleri arasında 25 tefrika halinde yayımlatır. Mektuplar daha sonra 8 Ağustos-19 Eylül 1948 arasında Vakit Yeni Gazete’de, yazıldıktan 70 yıl sonra Hakkı Tarık Us tarafından neşredilir ve aynı tarihte Ahmet Midhat Efendi ile Şair Fıtnat Hanım adıyla kitaplaşır. Hakkı Tarık Us’un neşrinden sonra büyük ilgi gören ve hakkında çeşitli yazılar yazılan bu mektuplar son olarak Ömer Hakan Özalp tarafından derlenerek Son Nefese Kadar adı altında yeniden okurla buluşur. Mektupları 1928’deki ilk neşrini dikkate alarak bir araya getiren Özalp, eseri; “Döneminde birbirlerini seven kimselerin buluşmalarının önündeki engel ve zorluklarla çağın dil ve üslup özelliklerini göstermesi bakımından ilginç bir örnek olduğu kadar, türünün nadir örneklerinden biri olması hasebiyle, edebiyat tarihimiz açısından da önem taşıyan mektuplar, Osmanlı’nın son dönemindeki gündelik hayata ilişkin de pek çok ayrıntıyı içermektedir” ifadeleriyle takdim eder. Galib Midhat’ın tefrikasına uygun olarak “haberleşme-yazışma” ve buluşma” şeklinde iki döneme ayrılan mektupların bazı nüshaları eksik olmakla beraber devamının olup olmadığı da bilinmemektedir.

DÖNEME IŞIK TUTUYOR

Midhat Efendi’nin Fıtnat Hanım’a gönderdiği mektupların oğlunun eline nasıl geçtiği belirtilmemektedir. Bu bağlamda mektupların sahihliği/orijinalliği ilgili akıllarda soru işareti kaldığı söylenebilir. Nitekim başlama şekli, ilerleyişi ve kavuşmayla sonuçlanması itibariyle belirli bir nizama sahip olan mektuplar, Midhat Efendi’nin elinde yeniden kurgulandığı izlenimini vermektedir. Burada mektupların gerçek olmadığı ya da söz konusu aşkın kurmaca olduğu elbette söylenemez. Ancak karşılıklı gönderilen özel bir haberleşme aracının her iki nüshasının aynı dosyadan çıkması, Fıtnat Hanım’daki nüshalara nasıl ulaşıldığına dair açıklama yapılmaması, her iki yazarın aile hayatlarından hiç bahsetmemeleri ya da on sekiz saatlik buluşmalarına dair pek az ayrıntıya yer vermeleri mektupların bir kurmaca ustası olan Midhat Efendi tarafından yeniden düzenlendiği düşündürmektedir. Diğer taraftan her ne şekilde oluşturulursa oluşturulsun kitapta yer alan mektuplar, devrin ayrıntıda kalan sosyal, siyasal olaylarına, düşünme ve hissetme şekillerine, kadın-erkek ilişkilerine, gündelik hayatın farklı görünümlerine, sanat, edebiyat ve estetik algılarına ışık tutması bakımından son derece kıymetlidir. Özellikle romancı yönüyle tanınan Midhat Efendi’nin şiir zevkinin açığa çıktığı ve Fıtnat Hanım’a yazdığı nazireleriyle şairlik yönünün görünürlük kazandığı mektuplar, aşk içeriğinin yanı sıra poetik özellikler de yüklenmektedir. Bu bağlamda Ahmed Midhat Efendi ile şaire Fıtnat Hanım’ın mektuplarını dönemsel gerçeklerin tamamen dışında, sadece edebi zevki hissetme amacıyla okumak da mümkündür.

19. yüzyılın son çeyreğinde, modern bireyin ortaya çıkmasına pek az bir zaman kala toplumsal normlara aykırı bir aşk ilişkisini içeren mektupların yeniden gün yüzüne çıkması, Türk modernleşme tarihinin farklı şekillerde yorumlanabilmesine kapı aralamaktadır. Bir aşk ilişkisinin belgesi olduğu kadar estetik kıymetiyle okurda zevk uyandıran mektuplar, iki muharririn duygu dünyasını ve döneme dair pek çok ayrıntıyı da günümüze taşır. Midhat Efendi’nin mektupların uygun zamanda yayımlanması yönünde vasiyeti, Hace-i Evvel rolünün bir asrı aşkın süredir devam ettiğinin de göstergesidir.